भगवान गौतम बुद्ध
 |
| Gautam Buddha Mahiti |
◆ जन्म
आजपासून सुमारे अडीच हजार वर्षांपूर्वी उत्तर भारतात राजा शुद्धोधन शाक्य या कोशल प्रांताचे राजा होते. त्यांची राजधानी कपिलवस्तू सध्याच्या नेपाळ मध्ये होती. त्याचे राज्य प्रजासत्ताक होते. शुद्धोधन हे नागवंशीय इक्ष्वाकू घराण्याचे वंशज होते. महाराज शुद्धोधनाच्या दोन राण्या होत्या. एकीचे नाव महामाया आणि दुसरीचे प्रजापती गौतमी होते. त्यांना कोणतीही संतान नव्हती.
एका रात्री राणी महामाया यांच्या स्वप्नात एक हत्ती कमळाचा फुल घेऊन येतो आणि त्याच दिवशी महाराणी गर्भवती होतात. शाक्यांच्या चालीरितींनुसार राणी महामाया प्रसूतीसाठी माहेरी निघाली आणि वाटेत लुंबिनीमधील बागेत एका शालवृक्षाखाली प्रसूत झाली. बाळाचे नाव सिद्धार्थ ठेवण्यात आले. सिद्धार्थाच्या जन्मानंतर काही दिवसांनी महामायेचे निधन झाले.
◆ सुरुवातीचे जीवन
जन्मदात्या मातेच्या जागी त्याचे पालनपोषण त्याच्या मावशीने गौतमीने पोटच्या मुलाप्रमाणे केले. सिद्धार्थ लहान असताना असितमुनी नावाच्या एका विद्वानाने भविष्यवाणी केली की हा मुलगा चक्रवर्ती सम्राट तरी होईल किंवा संन्यासी होईल. त्यांच्या वडिलांनी त्यांना मानवी जीवनातील दुःखानपासून दूर ठेवले. त्याने सिद्धार्थाला चक्रवर्ती राजाच बनवण्याचा ध्यास घेतला होता. त्यासाठी त्यांनी प्रत्येक ऋतू करिता तीन महाल बांधले.
राजपुत्रांचे वैभवशाली आयुष्य जन्मतःच प्राप्त झालेला सिद्धार्थ सुखात वाढत होता. दैन्य, दुःख, ताप, त्रास, वेदना यांचा त्यास वाराही लागू नये, धार्मिक वा आध्यात्मिक विचार, वैराग्य, यांपासून कोसभर दूरच देवण्यात आले. सिद्धार्थ लहानपणापासून प्रेमळ व करुणामय होते. तसेच तलवार चालवणे, घोडेस्वारी व धनुर्विद्या यात सर्व श्रेष्ठ होते.
◆ विवाह
सोळा वर्ष वय झाल्यावर शुद्धोदनाने सिद्धार्थाचा विवाह यशोधरेशी लावून दिला. यथावकाश, तिने एका मुलास जन्म दिला. त्याचे नांव राहुल असे ठेवण्यात आले. धनवैभव, प्रेमळ पत्‍नी, राजस पुत्र- सौख्यास कांहीही कमी नाही असे 29 वर्षांचे आयुष्य, सिद्धार्थाला त्याच्या पित्याच्या इच्छेप्रमाणे चक्रवर्ती राजा होण्याच्या दिशेने सरळ रेषेत चालले होते.
◆ गृहत्याग
एके दिवशी सिद्धार्थास नगरातून फेरफटका मारण्याची इच्छा झाली. त्याच्या सारथ्याच्या चन्नच्या अडविण्यास न जुमानता, हाती रथाचे सूत्र घेऊन, सारथ्यास मागे सारून हा चुकीच्या मार्गाने निघाला. पण आज ते त्याच्या पित्याने मोठ्या कष्टाने त्याच्यापासून दूर ठेवलेले वास्तव पहाणार होते. त्यांनी मार्गात काठीच्या साह्याने चालणारा एक वृद्ध दिसला. पुढे प्रथमच, जीर्ण शरीराचा रुग्ण पाहिला. एक प्रेतयात्रा त्यास दिसली. चन्नने त्यास सांगितले, की या साऱ्या जीवमात्राच्या अटळ अशा स्वाभाविक अवस्था आहेत. या गोष्टींचा त्याला अर्थ लागेना. तो सुन्न होऊन गेला. आपले सुख हा अपवाद आहे आणि जग दुःखात आकंठ बुडालेले आहे हा त्याला साक्षात्कार झाला.
त्यानंतर त्याने एक संन्यासी पाहिला आणि त्याची झोप उडाली, सुखात मन रमेनासे झाले. आपल्या वर्तमान सुखी आयुष्याची फलनिष्पत्ती जर शेवटी हीच अटळ असेल तर कठीण आहे. यांतून मुक्त होण्यासाठी संन्यास हाच अंतिम मार्ग उमजून त्याने संसाराचा त्याग करण्याचे ठरविले. 29 व्या वर्षी एका रात्री, प्रिय पत्‍नी यशोधरेचे ओझरते, अंतिम दर्शन घेऊन आणि बाळ राहुलचे मुख हळूच चुंबून सिद्धार्ध राजवाड्याबाहेर निघाला. त्याच्या सोबतीला सारथी चन्न कंठक नामक घोड्यासह उभा होता. गृहत्याग केल्यावर सिद्धार्थने तलवारीच्या साह्याने आपले केस कापले. आपले वस्त्र व अलंकार काढून चन्नला दिले आणि परत जाण्यास सांगितले.
◆ तपस्या
 |
| Buddha information in Marathi |
◆ ज्ञानप्राप्ती
◆ धम्मचक्र प्रवर्तन
भगवान बुद्धांनी उत्तर प्रदेश मधील सारनाथ येथे त्यांना सोडून गेलेल्या पाच पंडितांना पहिला उपदेश दिला. त्यांच्या पहिल्या उपदेशास ‘धम्मचक्रप्रवर्तन’ किंवा ‘धम्मचक्कपवत्तन’ असे म्हणतात. या प्रवचनात बुद्धांनी बौद्ध धम्माची मूलतत्त्वे सांगितली.
भगवान बुद्ध म्हणतात, ‘‘मानवी जीवन हे दुःखमय आहे, दुःखाची निर्मिती तृष्णेतून (वासना, इच्छा, आसक्ती, आवड) होते, म्हणून या तृष्णेवर म्हणजे आपल्या इच्छांवर नियंत्रण ठेवले पाहिजे. यासाठी मध्यम मार्गाचा अवलंब केला पाहिजे. मानवी व्यवहाराच्या मुळाशी चार आर्यसत्ये आहेत.
महाकारुणिक तथागत भगवान बुद्धांनी सारनाथ येथे धम्मचक्र प्रवर्तनाचे विवेचन करतांना नीती व सदाचाराला महत्त्व देऊन मानवाचे जीवन सुखकर होण्यासाठी तसेच निवार्णाच्या समीप पोहोचण्यासाठी हा ‘अष्टांग मार्ग’ किंवा ‘मध्यम मार्ग’ सांगितला.
1. सम्यक दृष्टी :- निसर्ग नियमाविरुद्ध कोणतीही गोष्ट होऊ शकते ही गोष्ट न मानणे.
2. सम्यक संकल्प :- म्हणजे योग्य निर्धार, विचार.
3. सम्यक वाचा :- करुणायुक्त व सत्यपूर्ण वाचा (बोल) ठेवण्याचा प्रयत्न करणे.
4. सम्यक कर्मांत :- उत्तम कर्म म्हणजे योग्य कृत्ये करणे.
5. सम्यक आजिविका :- वाईट मार्गाने आपली उपजीविका न करता ती सन्मार्गानेच करणे.
6. सम्यक व्यायाम :- वाईट विचार निर्माण झाल्यास त्याचा त्वरित नाश करणे.
7. सम्यक स्मृती :- तात्त्विक गोष्टींचे स्मरण करून चित्तास (मनाला) जागृत ठेवणे.
8. सम्यक समाधी :- कोणत्याही वाईट विकारांना स्पर्श होऊ न देता दुष्ट प्रवृत्तीपासून मन अलग ठेवून चित्त प्रसन्न आणि शांत ठेवणे.
त्यात त्यांना अनेक अनुयायी लाभले आणि बौद्ध धर्म वाढीस लागला.
◆ समाज जीवनावर प्रभाव
